Sajarah basa Sunda
[édit] Mangsa I (saméméh abad ka-16 M)
Nepi ka taun 1600
Maséhi, basa Sunda téh mangrupa basa nagara di karajaan
Salakanagara,
Galuh,
Kawali,
Sunda, jeung
Pajajaran. Dina ieu mangsa, basa Sunda kaasupan ku basa
Sansakerta saperti anu katémbong dina prasasti titinggal
Purnawarman, malah aksarana ogé maké aksara
Pallawa.
Basa sunda alam harita dipaké dina widang kanagaraan, kasenian, jeung
kahirupan sapopoé, loba kitab ageman anu ditulis dina basa Sunda sarta
ngagunakeun aksara Sunda (kuna) saperti
Siksa Kanda ng Karesian,
Carita Parahyangan,
Amanat Galunggung, jeung
Guru Talapakan. Geura titénan basa Sunda nu dipaké alam harita, boh nu aya dina prasasti atawa nu aya dina karya sastrana:
- Jayaviclasya tarumendrasya hastinah airavabhasya vibhatidam padadavayam
nu hartina:
ieu (tapak) dua sampéan airawata anu gagah perkasa, gajah inguan pangawasa taruma nu mawa kadigjayaan.
- ini sabdakalanda rakryan juru pengambat I kawihadji panca pasagi marsandeca barpulihkan hadji sunda
nu hartina:
ieu téh ucapan Rakeyan Juru Pengambat dina taun saka 458 nu nétélakeun yén pamaréntahan daérah dipulihkeun ku Raja Sunda.
- nihan tapa kawali nu sanghiyang mulia tapa bhagya parebu raja
wastu mangadeg dikuta kawali nu mahayuna kadatuan surawisesa nu marigi
sakuriling dayeuh nu najur sgala desa. Aya ma nu pandeuri pakena gawe
rahayu pakeun heubeul
nu hartina:
ieu nu tapa di Kawali téh nyaéta tapana nu mulya lir
déwa. Gusti nu bagja, Raja Wastu nu ngéréh di kota Kawali, nu parantos
mapaés Karaton Surawisésa nu ngadamel kakalén sakuriling dayeuh, nu
nyantosa sakuliah wewengkon, muga-muga kapayunna aya nu kersa midamel
kasaéan sangkan punjul sajagat.
[édit] Mangsa II (1600-1800 Maséhi)
Basa Sunda dina mangsa ieu geus kapangaruhan ku basa Arab jeung basa Jawa, basa Arab asupna kana basa Sunda ngaliwatan
pasantrén,
ari basa Jawa asupna kana basa Sunda ngaliwatan padaleman
(pamaréntahan). Harita di tatar Sunda geus jlug jleg pasantrén, umumna
ajengan nu ngadegkeun pasantrén di urang kungsi masantrén di wétan, jadi
salian ngasupkeun basa Arab kana basa Sunda pasantrén ogé milu
ngasupkeun basa Jawa deuih. Nya di antarana ngaliwatan pasantrén deuih
asupna wawacan jeung sarupaning upacarana téh. Kitu deui widang
pamaréntahan, harita tatar Sunda kaéréh ku Mataram, para gegedén Sunda
(dalem) sataun sakali kudu séba ka dayeuh Mataram, tara sakeudeung di
dituna téh, balikna mawa adat cara kadaleman Jawa, nya mangsa harita
mimiti asupna "undak usuk basa" kana basa Sunda téh, nu mangrupa
pangaruh tina basa Jawa (contono dina naskah
Wawacan Sulanjana).
[édit] Mangsa III (1800-1900 M)
Dina ieu mangsa, basa Sunda mimiti kaasupan ku basa
Walanda, ngaliwatan para
bupati
jeung pagawé Walanda. Mémang harita mah wewengkon Sunda téh geus aya
dina genggeman pamaréntah Hindia Walanda, nya harita medalna buku basa
Sunda anu ditulis ku
aksara Latén
téh. Basa Sunda mimiti dijadikeun ulikan bangsa deungeun utamana bangsa
Walanda, salian ti éta basa Sunda ogé mimiti kaasupan basa Malayu
deuih. Harita aya katangtuan ti bangsa Walanda sangkan bangsa pribumi,
kaasup urang Sunda kudu ngagunakeun basa Malayu minangka
lingua franca-na (contona aya dina
Wawacan Panji Wulung taun 1876).
[édit] Mangsa IV (1900-1945 M)
Dina ieu mangsa, sakola-sakola beuki réa, basa Sunda terus digunakeun
sarta diajarkeun di sakola-sakola. Para panalungtik basa Sunda beuki
loba deuih, boh bangsa deungeun atawa urang Sundana sorangan, beuki
témbong baé pangaruh basa Walanda kana basa Sunda téh, nepi ka harita
mah teu saeutik urang Sunda nu nyaritana direumbeuy ku basa Walanda,
utamana kaom palajar. Basa Sunda pacampur jeung basa Arab, Jawa, Malayu,
jeung Walanda dipaké dina widang atikan jeung kabudayaan, pikeun
nuliskeunana geus prah maké aksara Latén. Dina ieu mangsa, medal
pustakamangsa jeung
kalawarta dina basa Sunda saperti
Papaés Nonoman (1915),
Pasoendan (1917),
Poesaka Soenda (1923), jeung
Sipatahoenan (1923).
[édit] Mangsa V (1945-kiwari)
Mangsa ti taun 1945 nepi ka kiwari sok disebut ogé mangsa sabada
perang, basa Sunda dipaké dina kahirupan sapopoé, pustakamangsa, sastra,
kabudayaan, jeung buku-buku atawa kapustakaan. Mangsa ieu basa Sunda
loba kapangaruhan ku basa Indonésia. Dina istilah-istilah basa kosta
méméh asup kana basa Sunda téh umumna ngaliwatan heula basa Indonesia,
utamana nu dipaké ku masarakat kota, nepi ka aya istilah "Sunda
kamalayon" geuning, nyaéta basa Sunda anu reumbeuy kapangaruhan ku basa
Malayu (Indonesia).
Tidak ada komentar:
Posting Komentar